Bên cạnh việc mua bán trực tiếp trên các mã cổ phiếu, nhà đầu tư chứng khoán vẫn có thể kiếm lời từ nhiều công cụ tài chính khác, điển hình là chứng khoán phái sinh. Vậy cụ thể, thị trường chứng khoán phái sinh là gì? Nhà đầu tư có thể đầu tư phái sinh như thế nào? Hãy cùng VTrade tìm hiểu rõ hơn về thị trường này ở dưới đây nhé!

Chứng khoán phái sinh là gì?

Chứng khoán phái sinh là gì? Phái sinh trong chứng khoán là gì? - Chứng khoán phái sinh (Financial Derivative) là một công cụ tài chính được biểu thị dưới dạng hợp đồng. Trong đó, nội dung chính dùng để xác nhận quyền, nghĩa vụ của các bên tham gia trong việc thanh toán, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở cụ thể, với mức giá và thời hạn đã được ấn định sẵn trong tương lai.

Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh quốc tế bao gồm một số mặt hàng như: nông sản, kim loại, cổ phiếu, trái phiếu, hay các loại chứng chỉ quỹ khác,... 

Thế nào là chứng khoán phái sinh?

Đặc điểm chứng khoán phái sinh

Sau khi tìm hiểu chứng khoán phái sinh là gì, hãy cùng theo dõi phần dưới đây để nắm được một số đặc điểm quan trọng của công cụ tài chính này.

• Giá trị của hợp đồng phái sinh: Bản thân hợp đồng phái sinh không có giá trị độc lập. Thay vào đó, giá trị của chúng bắt nguồn từ các tài sản cơ sở được nhắc tới trong hợp đồng.
• Phái sinh có tính đòn bẩy lớn: Các sản phẩm phái sinh được đầu tư dựa trên sự biến đổi về giá của tài sản cơ sở trong tương lai, thay vì một tài sản cụ thể. Do đó, song song với lợi nhuận thì nhà đầu tư cũng phải chịu áp lực rất lớn về rủi ro, đặc biệt là khi thị trường không biến động như dự đoán.
• Chứng khoán phái sinh là sản phẩm có giá trị thời hạn: Mọi hợp đồng phái sinh đều có ghi rõ thời hạn hiệu lực và ngày kết thúc. Trong đó, các bên tham gia đều phải có trách nghiệm thực hiện đúng nghĩa vụ của mình, như đã nêu trong thỏa thuận.
• Thời hạn của hợp đồng phái sinh: Thời hạn của hợp đồng phái sinh được quy định bởi bên mua/ bên bán có tham gia. Thời hạn này không tuân theo bất cứ quy luật, hay quy định cụ thể nào.

Phái sinh chứng khoán là sản phẩm có giá trị thời hạn - Phái sinh chứng khoán là gì?

Ví dụ về chứng khoán phái sinh

Sau khi tìm hiểu chứng khoán phái sinh là gì, dưới đây chúng tôi sẽ đưa ra thêm một số ví dụ về chứng khoán phái sinh để bạn hiểu rõ hơn về cách hoạt động của công cụ tài chính này. 

Ví dụ 1: Về hợp đồng phái sinh hoán đổi 

Ta có công ty A đang vay ngân hàng khoảng 5 tỷ VND với mức lãi suất linh hoạt, hoặc thả nổi (biến đổi theo ngày). Cùng lúc đó, công ty B cũng đang vay ngân hàng 5 tỷ VND nhưng với mức lãi suất cố định. 

Trong trường hợp này, công ty A và B hoàn toàn có thể ký hợp đồng hoán đổi để trao đổi mức lãi suất cho nhau, nhằm tạo ra mức lãi suất phù hợp cho từng bên. Lưu ý, chỉ riêng phần lãi suất mới được hoán đổi, còn phần gốc vẫn giữ nguyên.

Ví dụ 2: Về hợp đồng phái sinh tương lai

Một nhà đầu tư chứng khoán Việt Nam đang có dự đoán rằng chỉ số VN30 sẽ bước vào xu hướng tăng. Vì vậy, anh quyết định mua hợp đồng tương lai với chỉ số VN30, đáo hạn trong tháng ở mức 670 điểm. 

Nếu thị trường tăng đúng như dự đoán, nhà đầu tư sẽ đóng vị thế bằng cách bắn hợp đồng tương lai với mức 690 điểm, lãi 20 điểm. Theo hệ số nhân quy định là 100.000 VNĐ cho mỗi điểm, thì tổng lợi nhuận mà nhà đầu tư nhận được là: 20 x 100.000 = 2.000.000 (VNĐ).

Ví dụ về hợp đồng phái sinh và cách các nhà đầu tư giao dịch với công cụ này.

Ưu và nhược điểm của Chứng khoán phái sinh

Ưu điểm

• Hưởng lợi 2 chiều: Cách thức giao dịch trên thị trường phái sinh về cơ bản cũng giống như thị trường cơ sở. Tuy nhiên, bên cạnh việc mua vào trong xu hướng tăng, nhà đầu tư cũng có thể thực hiện các lệnh bán khống để hạn chế rủi ro khi thị trường di chuyển trái dự đoán. Đây là điều mà thị trường cơ sở không thực hiện được.
• Đòn bẩy cao, lợi nhuận lớn: Nhà đầu tư thường chỉ kỹ quỹ một phần rất nhỏ, thậm chí không cần ký quỹ khi giao dịch phái sinh. Ví dụ, 1 hợp đồng phái sinh có giá trị 100 triệu hoàn toàn có thể ký quỹ giao dịch chỉ bằng 15%, tức khoảng 15 triệu. Nó hoạt động giống như một dạng đòn bẩy, giúp bạn kiếm lời nhanh hơn.
• Khả năng giao dịch liên tục: Khác với thị trường cổ phiếu chỉ được nhận lợi nhuận vào ngày thanh toán (T+2), thì nhà đầu tư phái sinh có thể mua/ bán liên tục trong ngày.
• Đa dạng phương thức giao dịch: Nhà đầu tư có thể kiếm lời từ thị trường phái sinh thông qua hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai và hợp đồng hoán đổi với nhiều chiến lược đầu tư khác nhau.
• Khả năng bảo vệ: Nhiều nhà đầu tư có xu hướng sử dụng các hợp đồng phái sinh để bảo vệ tài sản đầu tư trước rủi ro thị trường, hoặc rủi ro đến từ chính danh mục đầu tư.

Ưu điểm của chứng khoán phái sinh là gì?

Nhược điểm

Bên cạnh những ưu điểm kể trên thì Financial Derivative cũng tồn tại một số nhược điểm mà bạn cần chú ý. Bao gồm:

• Rủi ro lớn: Giao dịch phái sinh có thể gây ra rủi ro lớn nếu bạn không phải một chuyên gia, hay có một chiến lược giao dịch hiệu quả. Khác với việc chỉ mua và bán trên thị trường cơ sở, thì công cụ tài chính này cho phép nhà đầu tư giao dịch với một mức giá tương lai, điều này đem lại mức lợi nhuận khủng, nhưng cũng có thể khiến bạn thua lỗ nặng nề.
• Giá trị của các sản phẩm phái sinh phụ thuộc vào nhiều yếu tố: Bao gồm cả thuế, mức ký quỹ, chi phí giao dịch, hay thời gian đáo hạn hợp đồng,...
• Chi phí giao dịch khá cao: So với nhiều loại tài sản cơ sở, chi phí giao dịch hợp đồng phái sinh được đánh giá là khá cao.

Giá trị của phái sinh có thể phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau.

Phân loại chứng khoán phái sinh

Về cơ bản, chứng khoán phái sinh sẽ bao gồm 4 loại chính. Bao gồm:

Hợp đồng tương lai

Hợp đồng tương lai thỏa thuận về việc bắt buộc trao đổi một loại tài sản trong tương lai với giá được xác định ở hiện tại.

Ví dụ: Giả sử cổ phiếu ngân hàng nhà nước đang là 25.000 đồng/ cổ phiếu và bạn dự đoán mức giá này sẽ tăng lên 30.000 đồng/ cổ phiếu vào 6 tháng sau. Do vậy, bạn ký một hợp đồng tương lai về việc bán 100 cổ phiếu của mình cho ngân hàng với mức giá 30.000 đồng/ cổ phiếu, thời gian thanh toán là 6 tháng sau.

Sau 6 tháng, giá chỉ tăng lên 27.000, hoặc thậm chí giảm xuống bạn sẽ được hưởng lãi. Ngược lại, nếu giá có tăng, thậm chí tăng vượt lên mức 35.000 đồng/ cổ phiếu, nhà đầu tư sẽ phải chịu lỗ 5.000 đồng/ cổ phiếu so với các nhà giao dịch cơ sở.

Giải thích và ví dụ về hợp đồng tương lai phái sinh

Hợp đồng quyền chọn

Hợp đồng quyền chọn thỏa thuận về việc trao đổi một loại tài sản trong tương lai với giá được xác định ở hiện tại. nhưng thay vì bắt buộc thì các bên đều có thể lựa chọn không thực hiện quyền giao dịch.

Ví dụ: Đối với một mã cổ phiếu đang tăng theo đúng dự đoán, nhà đầu tư có thể chọn mua cổ phiếu để hưởng lợi. Tuy nhiên, trong trường hợp giá cổ phiếu không di chuyển như dự định trước đó, nhà đầu tư cũng có thể chọn không giao dịch để đảm bảo lợi nhuận, tránh thua lỗ. Khi này, khoản tiền lỗ duy nhất mà bạn phải chịu chỉ là phí mua quyền chọn.

Hợp đồng quyền chọn cho phép nhà đầu tư chọn không giao dịch để tránh thua lỗ.

Hợp đồng kỳ hạn

Hợp đồng kỳ hạn cam kết về việc mua/ bán một tài sản cơ sở trong tương lai với mức giá xác định từ trước.

Về cơ bản, hợp đồng kỳ hạn có khái niệm khá giống so với hợp đồng tương lai, nhưng thay vì tuân theo các quy định của sở giao dịch, thì hợp đồng kỳ hạn:

• Không có chuẩn hóa các điều khoản, giá trị, hay khối lượng tài sản cơ sở. 
• Nhà đầu tư chỉ có thể giao dịch hợp đồng kỳ hạn trên thị trường phi tập trung (OTC).
• Không cần thực hiện ký quỹ và không có yêu cầu bắt buộc thanh toán.
• Hợp đồng tương lai thường quy định bởi sở giao dịch chứng khoán, trong khi hợp đồng kỳ hạn quy định bởi các bên ký kết.

Tìm hiểu về hợp đồng kỳ hạn - Tài khoản chứng khoán phái sinh là gì?

Hợp đồng hoán đổi

Hợp đồng hoán đổi được thỏa thuận giữa hai bên đối tác, về việc đồng ý thực hiện các khoản thanh toán định kỳ cho nhau, hoặc đồng ý trao đổi các luồng tiền trong tương lai theo một phương thức đã định sẵn, với một khoản thời gian xác định từ trước. Hợp đồng hoán đổi thường có hiệu lực ngay từ thời điểm ký kết và chấm dứt vào ngày đáo hạn của hợp đồng.

Trong đó, hợp đồng hoán đổi có thể chia thành nhiều loại, như:

• Hợp đồng hoán đổi lãi suất.
• Hợp đồng hoán đổi tiền tệ.
• Hợp đồng hoán đổi tín dụng.
• Hợp đồng hoán đổi hàng hóa.
• Hợp đồng hoán đổi chứng khoán.

Hợp đồng hoán đổi trong thị trường phái sinh.

Lưu ý khi tham gia chứng khoán phái sinh

Thị trường phái sinh là một nơi đầy tiềm năng, với nhiều cơ hội kiếm lời hấp dẫn. Song, đây cũng là nơi tồn tại nhiều rủi ro khó lường. Vậy, để đảm bảo dòng tiền đầu tư và khả năng kiếm lời an toàn, nhà đầu tư nên lưu ý một số vấn đề sau:

• Luôn ghi nhớ rõ thời hạn ký kết và ngày đáo hạn của hợp đồng đã thỏa thuận.
• Tìm hiểu và nghiên cứu kỹ về cơ chế hoạt động của sản phẩm phái sinh chuẩn bị đầu tư. Hãy đảm bảo tính thanh khoản của sản phẩm trong trường hợp thị trường không di chuyển như ý định.
• Luôn thực hiện ký quỹ và Margin Call để quản lý rủi ro một cách cẩn thận và đảm bảo khả năng thanh toán.
• Thông thường, chi phí giao dịch phái sinh tại các phiên và phần trăm thuế luôn được thống kê rõ ràng trên các sàn chứng khoán. Bạn có thể tham khảo kỹ các số liệu này ở bảng giá chứng khoán phái sinh vndirect và lựa chọn sản giao dịch có mức phí tốt nhất.

Hãy tìm hiểu kỹ về sản phẩm phái sinh chuẩn bị đầu tư để tránh rủi ro không mong muốn.

Kết Luận

Trên đây chúng ta đã cùng tìm hiểu sơ lược về chứng khoán phái sinh, cũng như một số đặc điểm và ưu nhược điểm của từng loại. VTrade mong rằng bài viết đã mang đến cho bạn đọc nhiều kiến thức cơ bản về thị trường đầy tiềm năng này. Tuy nhiên, trước khi bắt đầu thực hiện bất cứ giao dịch nào, hãy luôn đảm bảo bản thân đã có một chiến lược đầu tư rõ ràng và xử lý rủi ro hiệu quả.